ODSŁONIĘCIE TABLICY PAMIĄTKOWEJ NA TERENIE DAWNEGO LEŚNICTWA PAŃSTWOWEGO EMILIANOWO

1 WRZEŚNIA 2009 r.

Turyści odwiedzający Puszczę Bydgoską spotkają obecnie na swym szlaku nowy element – pomnik dla uhonorowania pamięci działalnosci konspiracyjnej, jaka miała tu miejsce w czasie okupacji. Otóż 1 września 2009 r. odsłonięto na terenie obecnego Leśnictwa Żółwin, przy drodze pożarowej nr 13 (niegdyś Bydgoszcz - Nowa Wieś Wielka) okazały monument. Usytuowano go w pobliżu polany, na której znajdowała się ongiś leśniczówka Emilianowo. Zamieszczona na nim tablica ma na celu upamiętnienie działalności grupy konspiracyjnej „DARZBÓR”, a w szczególności jej komendanta, Franciszka Wrembla, leśniczego ówczesnego Leśnictwa Państwowego Emilianowo, znanego w środowiskach konspiracyjnych pod kryptonimem „Zagroda”.

Leśniczówka Emilianowo nie istnieje obecnie. Spowodowała to zmiana struktury administracyjnej Lasów Państwowych. Pewne przesłanki świadczą jednak o tym, że już pod koniec XVIII w. (a być może jeszcze wcześniej) znajdowała się w tym miejscu leśniczówka.

Całkiem niewykluczone też, że była tu jakaś osada nawet już w neolicie, przy skrzyżowaniu traktów łączących ważne ówcześnie ośrodki gospodarcze z rejonów Bydgoszczy i Inowrocławia oraz Choszczny (trwającej w tym samym kształcie od 8 tys. lat!) i osady na terenie Łabiszyna.

Pomnik ten powstał z inicjatywy prof. dr hab. Henryka Wrembla, którą pojął dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu inż. Janusz Kaczmarek „ad futuram rei memoriam” - na przyszłą rzeczy pamiątkę. Sprawy organizacyjne przejął na siebie nadleśniczy Nadleśnictwa Bydgoszcz mgr inż. Zbigniew Kowalski, a szczodrą dotację na ten cel przekazał Tadeusz Szczepański przedsiębiorca z Solca Kujawskiego.

Franciszek Wrembel ps. „Marcin”, był w latach 1939 – 1948 komendantem placówki organizacji konspiracyjnej „DARZBÓR”, która początkowo skupiała leśniczych, później i innych pracowników leśnych, a wreszcie znalazły się w niej i inne osoby. W roku 1940 orgnizacja „DARZBÓR’” podporządkowała się ZWZ, a dalej, konsekwentnie, znalazła się w strukturach AK, DSZ i WiN. Przez cały ten czas „Marcin” działał bardzo aktywnie w konspiracji, również na szczeblu Bydgoskiego Obwodu AK (którego był współorganizatorem) oraz Inspektoratu AK Bydgoszcz.

Przed II wojną światową Franciszek Wrembel był aktywnym członkiem organizacji p.n. Przysposobienie Wojskowe Leśników, PWL (w 1937 r. został wyróżniony odznaką PWL). W jej ramach ukończył w 1937 r. w Gimnazjum Leśnym w Margoninie kilkutygodniowy kurs współdziałania z wojskiem. Został też przygotowany do ew. działalności konspiracyjnej w wypadku wkroczenia na te tereny Niemców. Jego żona Helena odbyła szkolenie w ramach Przysposobienia Wojskowego Kobiet, PWK.

Helena Wremblowa z d. Preussówna ps. „Marta” (1910-1997)	Franciszek Wrembel ps. „Marcin (1904-1972)

W działalności grupy konspiracyjnej „DARZBÓR” uczestniczyła cała rodzina „Marcina”. Dużą aktywność w konspiracji wykazała żona Helena ps. „Marta” (działająca w sektorze cywilnym – pomoc jeńcom i więźniom, organizacja tajnego nauczania w Bydgoszczy, nadsłuch radiowy, wywiad), a Ich dzieci, Henryk ps. „Kukułka” i Aleksandra ps. „Oleńka”, należały do sekcji młodzieżowej Placówki „DARZBÓR” i brały czynny udział w jej akcjach.

W planach PWL leśniczówka Emilianowo przewidziana była jako ewentualny ośrodek zbrojnej dywersji. W tym celu przeszkolono w latach 1938-39 okolicznych leśniczych na specjalistycznych kursach PWL. Jesienią 1939 r. zgromadzono w Placówce w Emilianowie pokaźny zapas broni i amunicji, porzuconych w trakcie prowadzonych tu 5 i 6 września 1939 r. przez 62 pp. walk obronnych. Zasób broni i amunicji zgromadziła także sekcja „DARZBOR’u” w Dużym Łażynie. Jednakże wskutek budowy w sąsiedztwie Leśnictwa Emilianowo zakładów zbrojeniowych DAG oraz innych instalacji militarnych zadanien priorytetowym stał się wywiad. Między innymi realizowała to „Ekspedycja”, sekcja Placówki „DARZBÓR”, działająca na stacji kolejowej Emilianowo (obecnie Bydgoszcz Emilianowo), skupiająca pracowników rampy przeładunkowej DAG, oraz kolejarzy i robotników kolejowych. Duży wkład w tym zakresie wniosła sekcja młodzieżowa, której członkowie rozpoznali m.in. pozorację fabryki w emilianowskich lasach i magazyny amunicji w okolicach Brzozy. Innym zadaniem Placówki „DARZBÓR” była pomoc jeńcom i więźniom zatrudnionym w DAG, a w szczególności pomoc udzielana grupie dziewcząt żydowskich z obozu „Bromberg Ost”. W Emilianowie ukrywało się także szereg osób przerzucanych następnie do innych obszarów.

Poświęcenia tablicy dokonał kapelan leśników Diecezji Bydgoskiej ks. Mieczysław Bieliński. Uroczystość uświetniły swą obecnością poczty sztandarowe Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręgu Bydgoszcz, Krajowego Koła Żołnierzy i Przyjaciół 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich oraz Koła Łowieckiego nr 139 „Rybołów”.

W odsłonięciu tablicy wzięła udział rodzina leśniczego Wrembla, przyjaciele, licznie zgromadzeni kombatanci, przedstawiciele władz samorządowych, duże grono leśników – z Nadleśnictwa Bydgoszcz, z sąsiednich Nadleśnictw (Solec Kujawki, Szubin, i Żołędowo) oraz liczna delegacja pracowników Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu - z jej dyrektorem inż. Januszem Kaczmarkiem na czele.

Prof. dr hab. Henryk Wrembel w swym wystąpieniu podziękował wszystkim osobom, które przyczyniły się do posadowienia pomnika upamiętniającego konspiracyjną działalność jego ojca. Zarazem przekazał na ręce nadleśniczego Nadleśnictwa Bydgoszcz mgr. inż. Zbigniewa Kowalskiego uratowane przez siebie historyczne tablice administracyjne nieistniejącego już Leśnictwa Państwowego Emilianowo.

Po zakończeniu uroczystości w Emilianowie nadleśniczy Nadleśnictwa Bydgoszcz mgr inż. Zbigniew Kowalski zaprosił wszystkich jej uczestników do ośrodka szkoleniowego Lasów Państwowych w Solcu Kujawskim na myśliwską grochówkę i chleb ze smalcem.

opracowanie: prof. dr hab. Henryk Wrembel